اعتماد به کرملین؛ نجات ایران یا تله روسی؟ | از افشاگری ظریف تا سفر لاریجانی به مسکو

رویداد۲۴| اظهارات تازه‌ی محمدجواد ظریف درباره رفتار لاوروف در جریان مذاکرات هسته‌ای، پرسش‌های جدی درباره میزان قابل اعتماد بودن روس‌ها ایجاد کرده است. سخنان او در شرایطی که سفر‌های دیپلماتیک بین تهران و مسکو افزایش یافته، این پرسش کلیدی را مطرح می‌کند که آیا روسیه واقعا متحد ایران است، یا بازیگری که از تنش تهران و غرب برای منافع خود بهره می‌گیرد؟

اعتماد به کرملین؛ راه نجات یا بازی خطرناک قدرت‌ها؟

در روز‌هایی که سیاست خارجی ایران در آستانه تصمیم‌های بزرگ قرار دارد، بار دیگر نام روسیه در کانون توجه قرار گرفته است. سفر دیروز و مهم علی لاریجانی به روسیه و انتقال پیام رهبری به پوتین، همزمان با تماس جنجالی پوتین و ترامپ و وضعیت آشفته و پر از بحران منطقه، پرسش قدیمی را زنده کرده که آیا تهران می‌تواند به کرملین اعتماد کند؟

از یک سو، روسیه در مقاطع حساس همچون جنگ سوریه یا بحران غزه کوشیده نقش میانجی را ایفا کند، اما از سوی دیگر، تجربه‌ی تاریخی روابط دو کشور نشان داده که منافع مسکو نه‌همیشه و نه‌لزومًا با منافع تهران هم‌جهت نیست.

در چنین فضایی، اظهارات تازه‌ی محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین ایران، درباره نقش روسیه در مذاکرات برجام، بار دیگر این بی‌اعتمادی دیرینه را زنده کرده است.

روایت ظریف از پشت‌پرده برجام

محمدجواد ظریف در گردهمایی دانش‌آموختگان دانشگاه تبریز در تهران، به صراحت سخنان اخیر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، را تکذیب کرد و گفت روایت او از «مکانیسم ماشه» در برجام نادرست است. ظریف توضیح داد که اسنپ‌بک نه برای روز‌های پایانی مذاکرات بود و نه محصول گفت‌وگوی او با جان کری، بلکه پیشنهادی خطرناک از سوی لاوروف و فرانسوی‌ها درباره تمدید قطعنامه‌های شورای امنیت بود. به گفته او «آقای لاوروف و فرانسوی‌ها پیشنهادی دادند که خیلی بد بود و ما تلاش زیادی کردیم تا آن را کنار بگذاریم. همان شب که درباره برجام توافق کردیم، به لاوروف دستور داده بودند نگذارد برجام نهایی شود.»

ظریف با اشاره به رفتار مسکو در جریان گفت‌و‌گو‌ها افزود: «کری پیشنهادی آورد که هر شش ماه تمدید برجام به رأی شورای امنیت گذاشته شود. وقتی پرسیدم این پیشنهاد از کجا آمده، گفت از رفیقت لاوروف. او می‌دانست ما از سال ۱۹۹۴ دوست بودیم.»

کارشکنی‌ها و خطوط قرمز روسیه

ظریف در این سخنان همچنین فاش کرد که روس‌ها نه‌تنها در مسیر برجام کارشکنی کردند، بلکه در مقاطع دیگر نیز اطلاعات محرمانه‌ای از روابط ایران فاش کردند. او گفت: «روسیه سفر حاج قاسم به مسکو را خبری کرد و ارسال پهپاد‌های ایرانی به روسیه را هم فاش کرد. من با حاج قاسم در عراق و ترکیه مذاکره کردم، اما هرگز چیزی درز نکرد.»

او در ادامه گفت که با وجود این، هنوز به روابط راهبردی با روسیه و چین باور دارد، اما تأکید کرد: «این کشور‌ها به خاطر ما کاری نمی‌کنند. روسیه کشور مهمی است، اما دو خط قرمز دارد: ایران نباید هیچ‌وقت با دنیا روابط آرام داشته باشد و نباید با دنیا به درگیری برسد.»

از نگاه ظریف، روسیه ترجیح می‌دهد ایران همیشه در موقعیتی میانی و مبهم بماند؛ نه درگیر جنگ با غرب، نه در صلح کامل با آن — وضعیتی که بیشترین سود را برای مسکو دارد.

مسکو: میانجی یا بازیگر فرصت‌طلب؟

اظهارات ظریف در حالی مطرح شده که کارشناسانی مانند حشمت‌الله فلاحت‌پیشه نیز در ماه‌های اخیر بار‌ها نسبت به «وابستگی بیش از حد به کرملین» هشدار داده‌اند. این عضو سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس، همین دیروز و در واکنش به سفر جنجالی لاریجانی به روسیه، نوشت: «تجربه‌های گذشته نشان داده که وابستگی بیش از حد به کرملین، ایران را در مسیری خطرناک قرار می‌دهد. روسیه در جهان امروز شریک قابل اتکا نیست و هرگونه چشم‌پوشی از این واقعیت می‌تواند هزینه‌های سنگینی داشته باشد.» او تأکید کرد که بازی با مسکو بدون درک کامل محدودیت‌ها و منافع آن، ایران را به تکرار مسیر پرریسک چند سال اخیر سوق می‌دهد.

در مقابل، احمد زیدآبادی نگاه معتدل‌تری دارد. به باور او، هرچند مسکو گاه از اختلاف ایران و غرب سود می‌برد، اما در مواقع بحران می‌تواند با نفوذی که در هر دو سو دارد، از تشدید درگیری جلوگیری کند. به تعبیر او، اگر پوتین بتواند میان تهران و واشنگتن میانجیگری مؤثری انجام دهد، این امر به زیان ایران نخواهد بود.

دیپلماسی در سایه تردید

روابط ایران و روسیه همیشه ترکیبی از همکاری و بی‌اعتمادی بوده است. از قرارداد‌های نظامی تا تعاملات انرژی و هسته‌ای، روسیه اغلب نقش بازیگری دوگانه را ایفا کرده: شریک در ظاهر، رقیب در واقعیت.

حتی در ماجرای عضویت ایران در سازمان شانگهای نیز، همان‌طور که ظریف یادآور شد، روسیه سال‌ها مانع عضویت کامل ایران شد، زیرا تهران در فصل هفتم منشور ملل متحد - قطعنامه‌هایی که اتفاقاً مسکو خود به آنها رأی مثبت داده بود - قرار داشت.

اکنون که نام روسیه بار دیگر در کانون گفت‌و‌گو‌های سیاست خارجی ایران قرار گرفته، پرسش اساسی این است که آیا کرملین در نقش ناجی دیپلماسی ظاهر می‌شود یا همچنان بازیگری است که از تنش تهران و غرب سود می‌برد؟

تجربه برجام نشان داد که روسیه هرگاه احساس کند روابط ایران با غرب رو به عادی‌شدن می‌رود، ترجیح می‌دهد روند را کند یا متوقف کند تا نقش خود را به‌عنوان بازیگر میانجی حفظ کند.

به نظر می‌رسد تهران در آستانه تصمیمی حساس است: اعتماد هوشمندانه، بدون وابستگی. روسیه می‌تواند شریک مقطعی باشد، اما هرگونه وابستگی بیش از اندازه، می‌تواند به تکرار همان مسیر پرهزینه‌ای بینجامد که در سال‌های گذشته بار‌ها تجربه شده است.